Tokom radova na izgradnji Koridora E-761, u oktobru 2022. godine, slučajno je otkriven bronzani mač u koritu Zapadne Morave – i to primerak koji do sada nije zabeležen južno od Save i Dunava. Reč je o izuzetno retkom i dobro očuvanom maču sa kraja bronzanog i početka gvozdenog doba, koji je po svim karakteristikama pripisan tipu Gundelsheim.

Do otkrića je došlo zahvaljujući pažnji turskog građevinskog radnika, koji je iz kamiona primetio neobičan predmet u šljunku. Ispostavilo se da je to bronzani mač sa punolivenom drškom. Nalaz je odmah prijavljen koordinatoru na terenu, koji je potom uključio arheološki nadzor angažovan na projektu izgradnje koridora.

Mač iz korita reke

Uprkos naknadnim arheološkim ispitivanjima lokacije, nisu pronađeni dodatni nalazi, ali je potvrđeno da bronzani mač potiče iz starog korita reke. Na osnovu analize oblika i dekoracije, stručnjaci su zaključili da se radi o maču iz perioda prelaza iz bronzanog u gvozdeno doba, konkretno iz faze Ha A1, što znači da potiče iz perioda između 1200. i 1100/1050. godine pre nove ere.

Posebno zanimljiv je ukras na gornjem i donjem disku drške, koji jasno ukazuje na jugozapadne nemačke radionice, što dodatno potvrđuje tip Gundelsheim. U objavljenom radu, u časopisu Starinar, navodi se da je reč o jednoj od najčešćih i najreprezentativnijih ornamentalnih kombinacija koje su korišćene na ovim mačevima.

Sprovedene analize na maču

Detaljne analize obavljene su u Institutu za nuklearne nauke „Vinča“. Bronzani mač je rendgenski snimljen i podvrgnut XRF analizama, koje su pokazale da je legura izuzetne čistoće – čak 99,19% čine bakar i kalaj, dok ostali elementi čine samo 0,81%. Dužina mača iznosi 65,5 cm, od čega na dršku otpada 12,1 cm.

Autori ističu da je ovo prvi dokumentovani nalaz ovog tipa mača južno od Save i Dunava, što ga čini izuzetno važnim za razumevanje kulturnih veza i kretanja u kasnom bronzanom dobu na Balkanu.

• Pronađen fenomenalno očuvan bronzani mač star 3.000 godina
• Slučajno otkriven srednjovekovni mač u koritu Zapadne Morave

Zanimljivo je i to da se slični predmeti, naročito oružje i ratnička oprema, često pronalaze u rekama, močvarama i trestištima. Ovo otvara mogućnost da su ovakvi predmeti bili namerno deponovani, možda u okviru ritualnih praksi, nalik praistorijskim ostavama koje su poznate širom Evrope.

Otkrivanje mača iz Zapadne Morave ne samo da obogaćuje arheološku sliku Srbije, već pruža važne uvide u tehnologiju, kontakte i rituale ljudi koji su živeli na ovom prostoru pre više od tri milenijuma.