Međunarodni tim istraživača istražio je jedno od najznačajnijih praistorijskih nalazišta na Balkanu. Nekropola Kopilo, blizu Zenice, jedinstvena je po pogrebnoj praksi i grobnim nalazima. Istraživanja su takođe ukazala na visoku stopu smrtnosti dece u dobi između 4 i 8 godina.

Arheološka istraživanja nekropole u Kopilu su sprovedena 2021. i 2022. godine od strane arheologa sa Austrijske akademije nauka u saradnji sa JU Muzejem Grada Zenica.

U radu objavljenom u časopisu Antiquity, Gavranović i saradnici su opisali pogrebnu praksu pokojnika na nekropoli u Kopilu i dali preliminarne rezultate bioarheološke analize skeleta i metalnih nalaza.

Ova istraživanja su značajna jer su pružila nove uvide o pogrebnoj praksi drevnih ljudi iz bronzanog i gvozdenog doba u ovom delu Evrope. Ovakav tip nekropole sa skeletnim ukopima za sada nije nigde drugde dokumentovan. Zanimljivo je i to da, iako se u ovom periodu u većem delu Evrope praktikuje spaljivanje pokojnika, ovde su nekoliko vekova skeletno sahranjivali svoje članove zajednice. Još jedna zanimljivost jeste i pojava novih oblika nakita kao grobnih priloga.

Pogrebna praksa na nekropoli Kopilo

“Groblje je pokrivalo veći deo najniže terase, na površini od približno 1700m2. Ovo je bio nalaz bez presedana, s obzirom da nijedno drugo groblje nije arheološki istraženo na području srednje Bosne. Neposredno ispod površine naišli smo na kružne kamene konstrukcije prečnika između 3 i 6 m, sa spoljnim polusfernim prstenom. Svaka od konstrukcija sadržala je između jedne i pet inhumacija”, piše u radu.

Ukupno je istraženo 19 kružnih kamenih struktura sa 46 grobova u kojima je bilo preko 50 pokojnika. Pokojnici su se sahranjivali na levom ili desnom boku, sa blago savijenim nogama i rukama. Odnosno praktikovano je sahranjivanje u blago zgrčenom ili fetus položaju. Kod nekih pokojnika, odnosno uz njihove glave postavljane su male posude, kao deo pogrebne prakse.

Nalazi u grobovima

Zahvaljujući otkriću metalnih predmeta, uglavnom nakita, arheolozi su mogli da datuju sahrane, odnosno čitavu nekropolu. U periodu od 10. do 6. veka pre nove ere praktikovano je neprekidno sahranjivanje.

Sa druge strane, metalni predmeti ukazuju na komunikaciju i verovatno trgovinu sa drugim praistorijskim zajednicama. U grobovima su pronalažene lučne fibule, sljepoočničarke kopče za pojaseve, privesci, metalni nakit, staklene perle, noževi i male keramičke posude.

„Od oblika nakita vredi istaknuti tropetljaste lučne fibule koju su karakteristične za područje Zeničkog bazena reke Bosne kao i nekoliko priveska koji upućuju na intenzivne veze za južnim Balkanom i Podunavljem. Neki od privesaka predstavljaju dosada najzapadnije nalaze pojedinih tipova, kao na primjer privesci tipa Ghidici. Među grobovima, odnosno sahranjenim pokojnicima postoje znatne razlike po broju predmeta koji su pripadali grobnoj nošnji što upućuje na određene socijalne razlike u tadašnjem društvu. Po pravilu, grobovi žena puno su bogatije opremljeni nego što je to slučaj sa muškim ukopima“, rekao je dr Mario Gavranović za Sve o arheologiji.  

Bioarheološka analiza skeleta

Antropološka analiza pokazala je relativno lošu očuvanost skeleta. To otežava utvrđivanje pola kod nekih osoba i posmatranje patoloških ili bilo kakvih drugih promena na skeletnim ostacima. Identifikovane su 53 osobe svih starosnih grupa, od novorođenčadi do starijih individua starosti od 60 godina. Značajan broj dece je bio sahranjen na nekropoli što ukazuje na visoku stopu mortaliteta.

Od patoloških stanja uočene su metaboličke promene usled nedostatka vitamina C (skorbut) ili D (rahitis), hipoplazija zubne gleđi (stres u detinjstvu usled bolesti). Kod dvojice muškarca primećene su bolesti zgobova u predelu kičme.

Sledeći koraci u istraživanju

Iako je ovo samo početak istraživanja, arheolozi se nadaju da će buduće analize na skeletima (dnk, analize izotopa i radiokarbonske analize) i analize na metalnim predmetima dati više informacija.

„Genetske analize imaju pre svega za cij da odrede moguće rodbinske veze među sahranjenima. Pogotovo u slučaju grobova u kojiima su sahranjene dve ili više osoba. Analizama stabilnih izotopa stroncijuma i kiseonika moguće je utvrditi da li su pojedine osobe odrasle na tom prostoru odnosno mogu se dobiti podaci o mobilnosti tadašnje populacije. Analize izotopa azota takođe će nam otkriti i prve informacije o načinu ishrane i udelu mesa i biljnih proizvoda u ishrani. Takođe, svi grobovi će na osnovu kostiju biti apsolutno datovani metodom radiokarbonskog datovanja.“

„Na metalnim predmetima radiće se arheometalurške analize s ciljem dobivanja saznanja o poreklu sirovina (bakar) za izradnju bronzanih predmeta. Dok se sadržaj malih posuda priloženih u grob može analizirati biohemijskim ispitivanjem zidova posude sa unutrašnje strane“, zaključuje dr Gavranović.

Svi nalazi sa nekropole Kopilo pohranjeni su u fundusu arheološke zbirke Muzeja Grada Zenice.