Ranije se verovalo da je više hiljada ljudi živelo u Čatalhujuku. Međutim, nova istraživanja otkrivaju da je jedno od najranijih neolitskih naselja imalo iznenađujuće malo stanovnika.

U novoj studiji autori kritički preispituju istorijski argument da su naselja iz neolita bila naseljana sa više hiljada stanovnika. Njihov fokus je bio na neolitsko naselje u Čatalhujuku u Turskoj, gde se tvrdi da je u njemu živelo od 3500 do 10.000 stanovnika.

Naime, autori rada smatraju da je ovaj broj precenjen. Na osnovu arheoloških i etnografskih podataka, oni procenjuju da je u Čatalhujuku živelo između 600 i 800 ljudi u periodu od 6.700-6.500 godina pre nove ere.

Život u Čatalhujuku

Čatalhujuku je najpoznatije arheološko nalazište i iz perioda ranog neolita. Nalazi se u današnjoj južno-centralnoj Turskoj. Bio je naseljen u periodu od oko 7.100 do 5.950. godine pre nove ere. Prva iskopavanja sprovedena su 1958. godine od strane Džejmsa Melarta.

Lokalitet se prostire na 13 hektara sa skoro 21 metrom naslaga koje obuhvataju 1150 godina neprekidnog naseljavanja.

Prvo, manje naselje, nastalo je oko 7.100. godine pre nove ere i sastojalo se od nekoliko kuća od ćerpiča. Svoj vrhunac doživljava u periodu od 6.700. do 6.500. godine pre nove ere. U tom periodu su građene kuće bez razmaka između njih. Ljudi su se kretali merdevinama preko krovova kuća.

catal hüyük reconstruction 7000 BCE

Çatalhöyük (Turkish pronunciation: [tʃaˈtaɫhœjyc]; also Çatal Höyük and Çatal Hüyük; from Turkish çatal "fork" + höyük "tumulus") was a very large Neolithic and Chalcolithic proto-city settlement in southern Anatolia. pic.twitter.com/g3ygwC0jWG

— Sumerian and Hittite Language (Hasan Türk) (@SumerianHittite) July 4, 2020

Iskopavanja su pokazala da su unutrašnji zidovi i podovi više puta malterisani glinom. I dok su stanari držali svoje podove uglavnom bez otpadaka, analiza zidova i podova kuća pokazala je tragove životinjskih i ljudskih fekalija.

Čatalhujuk biva napušten oko 5.950. godine pre nove ere. Arheolozi smatraju da su klimatske promene, odnosno suša, uticale na to da ljudi napuste naselja i poljoprivredu.

Ranija istraživanja pokazala su da su njegovi stanovnici patili od visoke stope infekcije, najverovatnije zbog loše higijene. Jedna trećina ljudskih skeletnih ostataka iz ranog perioda pokazuje dokaze infekcije na kostima.

This is a reconstruction of Çatalhöyük, Neolithic and Chalcolitic settlement in Anatolia, which is existed from 7100 BC to 5700 BC. And look what they have! pic.twitter.com/XZmMb5RHEC

— gözde (@pecadodeira) February 14, 2021

Većina ljudi je sahranjena u jamama, koje su bile iskopane u podovima kuća. Istraživači veruju da su sahranjeni ispod domova u kojima su živeli. Ali to je dovelo do neočekivanog otkrića, većina članova domaćinstva nije bila biološki povezana.

Nova istraživanja broja stanovnika

Od otkrića Čatalhujuka, pre 60 godina, verovalo se da je broj stanovništa iznosio od 3.500 do 10.000.

Naime, u proseku je samo 600 do 800 ljudi živelo u ovom zemljoradničkom i stočarskom selu tokom njegovog vrhunca, pre oko 8.600 godina. To su zaključila dva arheologa časopisu Journal of Anthropological Archaeology.

Prethodne procene stanovništva su obično, i pogrešno, pokazale da su kuće Čatahujuka, koje su bile napravljene jedna uz drugu, izgrađene u isto vreme. I da su istovremeno nastanjene tokom najmanje nekoliko generacija. Drugim rečima, veliko arheološko nalazište koje čuva ostatke mnogo puno naseobinskih objekata je moralo da primi gomilu ljudi.

Odnosno, svaka građevina bi trebalo da je uvek popunjena istim brojem ljudi narednih nekoliko decenija. Što naravno, ni danas nije slučaj ni u selima, ali ni u gradovima. Ljudi umiru, odlaze iz svojih mesta, više se ne rađa isti broj dece i slično.

Arheolozi su u radu za svaki fazu istorije Čatalhujuku ispravili broj stanovnika. Ukupan broj stanovnika za svaku fazu varirao je u zavisnosti od procenta lokacije, za koju se pretpostavlja da je bila pokrivena stambenim zgradama, i broja godina za koje se pretpostavljalo da su građevine korišćene kao stambene zgrade.

Oslanjajući se na prethodno radiokarbonsko datiranje i studije sedimenta u Čatalhujuku, kao i ranija istraživanja obrazaca naseljavanja u savremenim poljoprivrednim selima u Turskoj i obližnjim regionima, istraživači su kreirali ono što smatraju verovatnim scenariom stanovništva za drevno naselje na vrhuncu.

U njihovoj rekonstrukciji, naseobinski objekti su pokrivali 40% površine, a ljudi su živeli u 70% svih zgrada. U svakoj kući je u proseku živelo pet ljudi. Većina rezidencija je korišćena oko jedne generacije, između 20 i 45 godina.

Broj stanovnika ključan za širenje poljoprivrede

Smatra se da je bejbi bum izazvan poljoprivredom i da je to dalje dovelo do pojave i uspona drevnih gradova u jugozapadnoj Aziji.

Najveći broj od samo 600 do 800 stanovnika Čatalhujuka dovodi u pitanje dugogodišnju hipotezu  – da je eksplozivni rast stanovništva u ranim poljoprivrednim selima primorao migracije u nova područja, brzo šireći neolitski način života. Poljoprivredna sela se umesto toga postepeno, na početku i zaustavljanju, šire po jugozapadnoj Aziji i Evropi. Procvat i pad stanovništva možda su karakterisali širenje poljoprivrede.

Mala populacija odgovara prethodnim dokazima da su se stanovnici Čatalhujuka oslanjali na neki oblik kolektivnog odlučivanja, a ne na centralnu političku vlast.

Novi rad predstavlja značajan korak napred u arheologiji prilikom rekonstrukcije veličine stanovništva u prošlim društvima. Svakako, stvarne veličine drevnih populacija nije lako odrediti.

• Otkriven najstariji hleb na svetu u Čatalhujuku, starosti 8.600 godina
• Najstariji prikaz erupcije vulkana i plan grada na svetu zabeleženi su pre 8.000 godina na Čatalhujuku

„Ovo istraživanje naglašava potrebu za kritičkom revalorizacijom istorijskih procena stanovništva za neolitska sela, važnost razvoja eksplicitnih metoda modeliranja stanovništva u arheologiji, i da se preispitaju evolucioni modeli vođeni populacijom koji povezuju bliskoistočni neolit sa urbanizmom“, zaključili su autori.

---

Izvori: PNAS Journal of Anthropological Archaeology.