Misterija sarkofaga iz Slavkovice: da li je tu despot Đurađ Branković sahranjen sa suprugom i sinom?
Još od sedamdesetih godina 20. veka, kada su, tokom arheoloških iskopavanja lokaliteta Manastirine u Slavkovici kod Ljiga, otkriveni masivni sarkofazi u naknadno prizidanoj kapeli na zapadnoj strani srednjovekovne crkve, istraživači tragaju za odgovorom ko je ispod njih sahranjen. Prva pretpostavka je bila da se tu radi o sahranama porodice despota Đurđa Brankovića.
Naime, u periodu od 1972-1978. godine ekipa Zavoda za zaštitu spomenika kulture Kragujevac na čelu sa arheologom Dimitrijem Madasom, vršila je arheološka iskopavanja crkve Vavedenja Presvete Bogorodice u Slavkovici kod Ljiga. Otkrivena crkva ima dve građevinske faze.
Osnova prvobitne crkve je u obliku nepravilnog četvorougaonika sa velikom potkovičastom apsidom na istočnoj strani. Sama crkva je iz kraja 13. ili početka 14. veka kada ovaj prostor prvi put dobija svoj sakralni karakter. U drugoj fazi, na zapadnoj strani crkve prizidana je četvorougaona kapela što je uslovilo sužavanjem i pomeranjem prvobitnih vrata na zapadnoj strani.
Misterija sahrana u sarkofazima
Veliko iznenađenje koje je preokrenulo tok iskopavanja u Slavkovici bilo je otkriće dva masivna sarkofaga unutar kapele. Ispod sarkofaga su počivali nepoznati muškarac i žena.
Kod ženskog skeleta pronađena je kameja od oniksa sa likom Svetog Nikole. Ona se nalazi u metalnom kalupu sa čije zadnje strane se nalazi prikaz raspeća. Kameja je rad istočnih vizantijskih radionica i datuje se u 10. i 11. vek. S obzirom da su crkva i kapela izgrađeni znatno kasnije, vidimo koliki značaj je imala ova relikvija za svog vlasnika.
Dimitrije Madas datovao je ovu kapelu u sredinu 15. veka. Ovo datovanje potkrepljeno je činjenicom da je kapela zidana znatno skromnijom tehnikom od crkve. Što dalje ukazuje da su radovi izvedeni, kako je Madas pretpostavljao, na brzinu i u nekim vanrednim okolnostima.
- Istraživanja su otkrila gde je sahranjen i kako je umro despot Stefan Lazarević
- Dvorine ne prestaju da fasciniraju otkrićima – pronađena nadgrobna ploča sa natpisom!
Takođe, uz dva masivna sarkofaga, pronađena je i treća grobna konstrukcija u jugozapadnom uglu kapele sastavljena od nekoliko kamenih ploča ispod kojih je počivao muškarac u poodmaklim godinama. Tako je došlo do prve pretpostavke, ko bio mogao biti sahranjen u kapeli manastira Vavedenje.
Madas verovao da je porodica Branković sahranjena u Slavkovici
Pozivajući se na rezultate antropoloških i forenzičkih analiza, Madas je pretpostavio da ispod sarkofaga počivanju despot Lazar Branković, njegova majka Irina Branković – u narodu poznata kao prokleta Jerina. Dok ispod treće konstrukcije mu počiva otac, despot Đurađ Branković (vladao od 1427. do 1456. godine).
Svoju tvrdnju potkrepio je i podatkom Mavra Orbina da je despot Đurađ umro u selu Kriva Reka kod Rudnika, koja se nalazi u neposrednoj blizini Slavkovice. Budući da tamo nema materijalnih svedočanstava srednjovekovnog perioda, ostaje mogućnost da su zemni ostaci pohranjeni u crkvi u Slavkovici.
Takođe, poznato je iz istorijskih izvora da je Irina umrla na Rudniku što je Madasu dodatno poslužilo kao potvrda njegove tvrdnje. Ova teorija prihvaćena je od strane lokalne zajednice i šire javnosti kao tačna i neosporna dugi niz godina.
Šta kažu nove teorije?
Međutim, u novije vreme, pojavila se jedna druga pretpostavka. U svojoj knjizi “Oltar Svetog Georgija pri reci Ljigu”, Vlada Gošnjić, čitajući turske deftere, najpre onaj za 1528. godinu, uočava da je knez “Vučihna, sin Velimirov” stolovao u Slavkovici. Ovaj knez bio je jedan od četiri sina spahije Velimira čiji se spahiluk prostirao južno i jugoistočno od Valjeva ka Ljigu, Mionici i Lajkovcu. Velimiroviće nalazimo kao obnovitelje manastira Ribnice u Paštriću kod Mionice i manastira Bogovađa kod Lajkovca. Ova porodica spominje se u istorijskim izvorima u 16. i 17. veku, a nakon toga im se gubi trag.
Iako je teza da u prizidanoj kapeli manastira Vavedenje u Slavkovici počivaju članovi spahijske porodice Velimirović i da je samim tim i datovanje kapele opredeljeno u period s kraja 15. i 16. vek, pitanje ko zapravo počiva na ovom mestu, i dalje ostaje otvoreno.
Uredila: Maja Miljević-Đajić
