Najpoznatiji brodolom na svetu i olupina broda Uluburun otkrivena je slučajno 1982. godine od strane turskog ronioca na sunđere. Nakon decenijskog istraživanja, arheolozi saznaju nove i zanimljive informacije.

Brod Uluburun potonuo je pre 3.320 godina 10 km obale južne Turske. Podvodna arheološka istraživanja traju već decenijama i donela su izobilje blaga iz drevnog sveta. U momentu potonuća, na brodu se nalazilo preko 20 tone tereta. Teret je sadržao predmete iz najmanje sedam različitih kultura, uključujući mikensku, siro-palestinsku (preteče Feničana), kiparsku, egipatsku, kasitsku, asirsku i nubijsku.

Arheolozi su uspeli da razlikuju trgovački teret od ličnih stvari posade. Pronađeni su retki metali koje je brod prevozio. Najviše je bilo bakra, 10 tone, u obliku 350 ingota.

The Uluburun shipwreck is a Bronze Age vessel discovered lying off the coast of Kas, #Turkey. The ship, probably originally from Phoenicia/Canaan, dates to between 1330 and 1300 BCE and was carrying a full cargo of trade goods. https://t.co/xIF2RCkiLv pic.twitter.com/S9XPF0Cc2x

— World History Encyclopedia (@whencyclopedia) May 31, 2020

Istraživači veruju da je brod plovio na zapad od istočne mediteranske obale kada je dočekao svoju propast na obali Uluburuna. Potencijalna trgovačka ruta broda je bila da krene na zapad od levantinske obale do Kipra i južne turske obale, zatim do Krita ili čak do Grčke pre nego što otputuje na jug u severnu Afriku i Egipat i vrati se u Levant.

Poreklo kalaja iznedilo je arheologe

Na brodu je bilo i kalaja koji potiče iz praistorijskog rudnika iz Uzbekistana, 3200 km od mesta gde je brod utovaren. Sprovedene su geohemijske analize koje su omogućile istraživačima da precizno utvrde odakle potiče jedna trećina pronađenog kalaja. Kalaj je bio na putu da bude pretvoren u željeni brozani metal. Naučna studija objavljena je u Science Advances.

Ono što je tištilo istraživače jeste da teren koji prolazi kroz Iran i Mesopotamiju je bio je neravan, što bi izuzetno otežalo prolazak tona teškog metala. Prema arheolozima, uključenim u istraživanje, složen lanac snabdevanja je uključivao više koraka kako bi se lim iz male rudarske zajednice u Uzbekistanu dospeo na tržište Mediterana.

„Izgleda da su ovi lokalni rudari imali pristup ogromnim međunarodnim mrežama i putem kopnene trgovine i drugih oblika povezivanja, mogli su da prenesu ovu veoma važnu robu sve do Mediterana“, rekao je Majkl Fraketi, jedan od autora studije u saopštenju.

„Prilično je neverovatno saznati da je kulturološki raznovrstan, multiregionalni i multivektorski sistem trgovine podupirao evroazijsku razmenu kalaja tokom kasnog bronzanog doba.“

Kalaj je bio znatno ređu u odnosu na bakar

Kako bi to u današnje vreme izgledalo, to je kada bi „čitave Sjedinjene Države nabavljale svoje energente iz malih naftnih platformi u dvorištu u centralnom Kanzasu“.

Mistično i zanimljivo jeste činjenica da su rudarsku industriju vodile male lokalne zajednice ili slobodni radnici koji su pregovarali o ovom tržištu van kontrole kraljeva, careva ili drugih političkih organizacija, ističu autori.

Nakon 3 decenije, istraživači imaju konačan odgovor zahvaljujući naprednim tehnikama analize izotopa kalaja. Jedna trećina kalaja na brodu Uluburun je nabavljena iz rudnika Mušiston u Uzbekistanu. Preostale dve trećine kalaja potiču iz rudnika Kestel, u današnjoj Turskoj.

New paper on the Uluburun shipwreck – at least a third of the tin onboard came from highland pastoralists living in Uzbekistan.

"Had it not been lost to sea, that metal would have been enough to outfit a force of almost 5,000 Bronze Age soldiers with swords" pic.twitter.com/s1po6qflRq

— Stone Age Herbalist (@Paracelsus1092) December 1, 2022

Do 1500. godine pre nove ere, bronza je bila „visoka tehnologija“ Evroazije. Korišćena je za sve, od oružja do luksuznih predmeta, alata i pribora. Bronza se prvenstveno pravi od bakra i kalaja. Dok je bakar prilično čest i može se naći širom Evroazije, kalaj je mnogo ređi i nalazi se samo u određenim vrstama geoloških naslaga.

„Brod Uluburun doneo je najveću svetsku kolekciju sirovih metala iz bronzanog doba ikada pronađenu, dovoljno bakra i kalaja za proizvodnju 11 metričkih tona bronze najvišeg kvaliteta. Da nije izgubljen u moru, taj metal bi bio dovoljan da opremi mačeve od skoro 5.000 vojnika iz bronzanog doba, „da ne spominjemo mnogo vrčeva za vino““, rekao je Fraketi.

Sadašnji nalazi istraživanja rešavaju decenijama stare debate o poreklu metala na olupini broda Uluburun i evroazijskoj razmeni kalaja tokom kasnog bronzanog doba. Ali ima još tragova za istraživanje.

Brojna blaga iz drevnog sveta na brodu

Nakon što su iskopani, metali su obrađeni za otpremu i na kraju topljeni u standardizovane oblike, poznate kao ingoti, za transport. Različiti oblici ingota služili su kao vizit karte za trgovce da znaju odakle potiču.

Za mnoge ingote na Uluburunu verovalo se da potiču sa Kipra, zbog posebnog oblika. Međutim, trenutna istraživanja ukazuju da je ingot mogao nastati na istoku. Neophodna su dalja proučavanja jedinstvenih oblika ingota.

Moving our way through Late Bronze Age trade and commodity exchange in class by looking at oxhide ingots and discussing Amarna-letter diplomacy, shipwreck archaeology (Uluburun obviously!) and Mediterranean "containerization" #GreekArchaeologyin20Objects pic.twitter.com/TYWFqeOx9B

— Katie Kearns (@CMKearnsy) January 26, 2021

Takođe, na brodu Uluburun su se nalazili ingoti stakla, i oko 159 hananskih posuda u kojima je bilo tone smole. Smola je verovatno korišćena za tamjan, ili su posude prvobitno mogle sadržati vino sa smolom koja je dodata da bi se sprečio rast bakterija i kvarljivost sadržaja.

Retki i egzotični predmeti na Uluburunu

Od egzotičnih predmeta na brodu su bili trupci od ebanovine iz Egipta, kljove slonova i zubi nilskog konja, oklopi kornjača za zvučne kutije za muzičke instrumente laute, ljuske nojevih jaja ka kontejneri i ćilibarske perle sa Baltika.

Među posebnim ličnim predmetima posade jeste zlatni skrabej sa kraljevskom kartušom kraljice Nefertiti, žene egipatskog faraona Ehnatona.

To je jedini poznati pečat kraljice Nefertiti koji postoji i izložen je u Bodrumskom muzeju podvodne arheologije u Turskoj. Datovanje broda se poklapa sa pronađenim pečatom kraljice Nefertiti.

U muzeju se nalaze i ostali artefakti sa olupine broda Uluburun.

Na brodu je bilo nakita, opreme za ribolov, alata, grnčarskih posuda, ostataka orašastih plodova, voća, začina i ugljenisanog zrna.

Apparently the marine archaeologist George Bass has died. He's best known for the Cape Gelidonya shipwreck, but he also worked on some of the early seasons of the Uluburun wreck, which produced this beautiful Bronze Age wood-and-wax writing board. pic.twitter.com/6ovLFN4M0A

— Philip Boyes (@PhilipJBoyes) March 3, 2021

Još jedan poseban predmet koji potiče sa olupine broda Uluburun jeste mala drvena tabla za pisanje sa šarkama, diptih. Nažalost, nije se sačuvala ona strana na kojoj se pisalo.

Iako je sudbina broda, odnosno njegove posade bila nesrećan slučaj, otkriće olupine je bila prava sreća i još uvek je, za arheologiju.