Raniji istraživači su verovali da je u vinčanskoj kulturi vladao mir bez nasilja i sukoba. Pa čak i među pojedinim arheolozima možemo čuti kako su stanovnici vinčanske kulture “živeli u miru i blagostanju”. Međutim, nije sve tako bajno bilo u vinčanskoj kulturi.

Iako su stariji istraživači verovali da je u vinčanskoj kulturi vladao mirni period bez sukoba, arheološka iskopavanja starih i novih lokaliteta su navela na sumnju.

U studiji iz 2013., objavljenoj u GSAD 29, autor rada R. Balaban je pokazala kako se arheološki mogu identifikovati tragovi nasilja u vinčanskoj kulturi.

Utvrđena naselja kao odbrana od neprijatelja

Za značajan broj vinčanskih lokaliteta, uz pomoć geofizičkih snimanja, utvrđeno je da su bila ograđena, odnosno utvrđena (rovovi, palisade, suhozid). Uloga ovih utvrda je tumačena različito-zaštita od životinja ili poplava, ili čak kao pokazatelj društvene raslojenosti. Ipak jedna od logičnijih interpretacija bila bi da su utvrđenja služila za zaštitu od neprijatelja. Vremenom se njihov broj znatno povećao.

Nedavna iskopavanja i geofizička snimanja Oreškovice-Selište kod Petrovca na Mlavi pokazala su postojanje odbrambenog višestrukog rova. Ovo utvrđenje spada u najstarije ograđeno i utvrđeno dokumentovano naselje iz perioda vinčanske kulture (5200. godina p.n.e.). Grupa autora rada o Oreškvici je istakla da se radi o defanzivnim utvrdama.

Novija iskopavanja pokazala su da je još jedan lokalitet vinčanske kulture bio utvrđen Vinčansko utvrđenje na lokalitetu Srednje polje u Bradarcu kod Aleksinca: nastavak istraživanja. Namena utvrđenja je bila sigurno ista.

Ali i mnogi drugi vinčanski lokaliteti pokazuju slične karakteristike naselja.

Potreba za oružjem za odbranu od neprijatelja

Jedan od dokaza sukoba među ljudima su ostaci oružja i oruđa na vinčanskim lokalitetima od različitih materijala. Oružje je moglo da se koristi u lovu ali i u sukobu. Oruđe je isto tako moglo da se upotrebi kao oružje u slučaju nasilja.

Zanimljivi su nalazi glinenih kugli sa vinčanskih lokaliteta kasnog neolita na Balkanu. Javljaju se često, i to u kućama, a njihova upotreba je različito tumačena.

Arheolog Džon Čepmen ove nalaze interpretira kao projektile (praćke) za odbranu naselja i svrstava ih u oružje/oruđe. To bi bili predmeti koji bi poslužili pri napadu ili odbrani.

Ljudski skeletni ostaci kao indikatori nasilja

Ljudski skeletni ostaci kao pokazatelji nasilja bi dodatno olakšali nedoumice. Nažalost, skeletnih ostataka u vinčanskoj kulturi, u odnosu na broj otkrivenih naselja, ima jako malo.

Poznate su samo dve nekropole. U Botošu kod Zrenjanina je otkrivena nekropola sa 17 pokojnika, ali antropološka analiza nije obavljena. Na Gomolavi su bili sahranjeni samo muškarci, kao i dečaci (26 pokojnika). Analiza nije pokazala tragove nasilja. Na istoj nekropoli pronađena je jama u kojoj su, verovatno, bila dva tela bačena i potom zakopana. Možda su bili ubijeni, bili zaraženi nekom bolešću ili jednostavno nisu pripadali zajednici na neki drugi način.

• Misterija sahrana iz vinčanske kulture
• Grupna grobnica ili mesto neolitskog zločina na lokalitetu Vinča-Belo Brdo
• Nasilje je bilo široko rasprostranjeno pre 8.000 godina

Pojedinačni ukopi delova skeleta su pronađeni na Vinči. Nedavno je „ponovo“ otkrivena i donja ljudska vilica sa Pločnika u depou Narodnog muzeja u Beogradu. Na osnovu stare dokumentacije utvrđeno je da je pronađena u naselju u sondi “pod pepelom i garom”. Druga ljudska kost (femur) sa Pločnika zalutala je među životinjskim kostima. Na butnoj kosti su primećeni tragovi gorenja i lomljenja.

Takođe su ljudski ostaci pronalaženi i u rovovima. Iako nema dovoljno pokojnika kako bi se nasilje potvrdilo, ophođenje prema pokojnicima (bačeni u jami, bačeni delovi skeleta u rovovima) može navesti na takvo razmišljanje.

Ostaci gorelih kuća rezultat sukoba?

Još jedan indikator koji može ukazati na sukobe u vinčanskoj kulturi jesu ostaci gorelih kuća u požaru. Do prekida života u kasnom neolitu došlo se naglo i on je obeležen velikim požarima. Većina kasnoneolitskih naselja stradala je u požaru, što je sa jedne strane omogućilo da se očuvaju podovi, donji delovi zidova kuća, kao i ostali nepokretni i pokretni predmeti unutar tih kuća.

U naučnim krugovima postoji mišljenje da su kuće spaljivane namerno za potrebe nekog rituala ili čak slučajno. Treća teorija je da su kuće spaljene kao rezultat nasilnih napada. Posle ovog “fenomena”, nosioci vinčanske kulture nestaju, a njihova naselja se ne obnavljaju. 

Ukoliko su navedeni primeri tačni i ako potvrđuju da se u nekom trenutku u vinčanskoj kulturi dogodio sukob ili nasilje, to dodatno navodi na pitanje razloga nasilja. Često su to ekonomski i demografski faktori koji povlače jedne za drugim. Ekonomski bi bili borba za resursima, a demografski razlozi su vezani za povećani natalitet i potrebom za većom naseljivom površinom ili konkurencija za resursima. Sve ovo može dovesti do sukoba među susednim naseljima.