Srpski naučnici i naučnici iz inostranstva bavili su se metodom anulacije zubnog kamenca na zubima individua iz praistorije kako bi ispitali fiziološki stres, odnosno potencijalne trudnoće.

Anulacija zubnog cementa je mikroskopska metoda koja se uglavnom koristi za utvrđivanje individualne starosti. Rezultati dobijeni primenom ove metode najpribližniji su stvarnoj (hronološkoj) starosti individue.

Naučnici preseku zub dijamantskom testerom i naprave mali presek, a potom tu pločicu gledaju pod mikroskopom. Oni mogu da vide takozvane linije anulacije, jer svake godine zub dobije jedan sloj zubnog cementa. Isto je kao kod godova na drvetu. Brojeći te linije naučnici mogu da utvrde koliko je neko imao godina u vreme smrti. Ova metoda se koristi i u forenzici i vrlo je precizna.

Međutim, posmatranje tih linija na zubima, naučnicima može dati na uvid i fiziološki stres koji se dogodio tokom određenog perioda života žene ili muškarca. Poznato je da fiziološki zahtevni događaji poput trudnoće i laktacije imaju višestruke efekte na skelet, poput značajno promenjenog metaboličkog statusa kostiju.

Linije stresa na zubima

Autori su za potrebe rada koristili metodu anulacije zubnog cementa za ispitivanje fiziološkog stresa pre i tokom neolitske demografske tranzicije u Evropi. U radu su uključeni skeletni ostaci kulture Lepenski Vir, iz starčevačke i vinčanske kulture.

Rad istraživača Penezić i saradnika je objavljen u Journal of Archaeological Science. Te epizode ​​fiziološkog stresa odražavaju se kao „linije stresa“ u cementu zuba. Naučnici su za uzorak imali 21 osobu iz mezolita i 25 iz neolita sa centralnog Balkana iz perioda između 9.500 i 5.400 godina pre nove ere, kako bi otkrili i izbrojali stresne događaje u životu drevnih ljudi.

S obzirom da je neolit ključan perioda kada dolazi do demografskog porasta ljudi, drugačije ishrane, ali pojave bolesti, oni su očekivali da če ljudi u neolitu imati veću stres od ovih iz prethodnog perioda – mezolita. Njihovi rezultati su to i pokazali. Zapravo, neolitske žene su te koje su imale znatno više linija stresa u odnosu na žene iz mezolita. Razlika između muškaraca iz mezolita i neolita nije bila statistički značajna.

Zašto je bitna neolitska demografska tranzicija?

Početkom mezolita dolazi do klimatskih promena – povlačenja glečera, povećanja bujnosti vegetacije, novih vrsta – menjaju se dotadašnji uslovi života. Mezolit je poznat kao starije, a neolit kao mlađe kameno doba u okviru praistorije. Sa neolitom stiže i pomenuta demografska ekspanzija – naučnici veruju da se tada rađa više dece nego pre.

Prva demografska tranzicija u ljudskoj (pre)istoriji dogodila se u neolitskom periodu kada se globalna veličina stanovništva dramatično povećala. Ovo je period promene od načina života lovaca-sakupljača-ribara do proizvodnje hrane i uzgoja životinja. Pretpostavlja se da je procvat neolitske populacije izazvan povećanjem plodnosti žena zbog sedentarnog načina života i dostupnosti visokokalorične hrane.

Podrška ovoj hipotezi dolazi iz primećenog povećanja udela dečijih skeleta i sahrana u neolitu širom sveta. Što je indirektna mere plodnosti. “Takođe, pretpostavlja se da su povećana veličina populacije i gustina, u kombinaciji sa novim načinom života (promene u ishrani, povećani zahtevi za radnom snagom, sedeći način života, blizina domaćih životinja i loši higijenski uslovi povećavaju verovatnoću raznih vrsta infekcija) rezultirali ukupanim padom zdravlja“, pišu autori u studiji.

Linije stresa na zubima zbog trudnoće

Zajedno, porast plodnosti i pad zdravlja koji su rezultirali povećanim mortalitetom glavna su dva procesa koja definišu i strukturišu neolitsku demografsku tranziciju. I povećana plodnost i povećani mortalitet trebalo bi da se odražavaju u bioarheološkim zapisima kao porast različitih vrsta biološkog stresa. Međutim, do sada nije bilo direktnih ili nezavisnih dokaza.

Jedan od glavnih razloga pojave stresa kod žena u neolitu povezan je sa činjenicom da je trudnoća glavni uzrok stvaranja linija stresa u cementu zuba.

“Naši rezultati podržavaju hipotezu o povećanom fiziološkom stresu u populaciji praistorijskih zemljoradnika. Diferencijalni obrazac među polovima može se uslovno tumačiti kao dokaz za porast plodnosti žena u neolitskom periodu – da je porast broja rođenih bio glavni (ali ne i jedini) doprinos povećanju stresa tokom neolitske tranzicije. Ako je ovo tumačenje tačno, naši rezultati bi pružili direktne empirijske dokaze u korist opšte teorije demografske tranzicije u poljoprivredi gde se povećanje plodnosti pretpostavlja kao glavni pokretač širenja stanovništva u poljoprivredi“, zaključuju autori.