Antikitera mehanizam je drevni mehanički uređaj koji se nekad naziva i analognim kompjuterom, jer se koristio za izračunavanje i prikazivanje različitih astronomskih fenomena. U petom avanturističkom filmu Indijane Džons potraga je upravo za ovim mehanizmom zbog njegovih neverovatnih moći. Iako je reč samo o fantaziji, javnost biva upoznata sa ovim misterioznim artefaktom.

Mehanizam iz Antikitere je drevni sofisticirani uređaj, veličine kutije za cipele. Poznat je po tome što može da izvodi astronomske proračune. Upravo je ovaj artefakt poslužio kao inspiracija za poslednji film o Indijani Džons.

Ukoliko niste gledali film, preskočite ovo poglavlje

Indijana Džons i artefakt sudbine

U poslednjem filmu Indijane Džons (Indiana Jones and the Dial of Destiny) spominje se čuveni artefakt, mehanizam iz Antikitere. U pomenutom filmu nacisti tragaju i pokušavaju da se domognu oba dela mehanizma zbog njegovih neverovatnih sposobnosti. Indijana Džons, naravno, želi to da spreči.

• Da li su kristalne lobanje prave?

U filmu se navodi da ga je Arhimed izradio i da je druga polovina sahranjena sa njim, dok se prva polovina, na početku filma, nalazila kod astrofizičara i naciste Jirgena. Indijana pokušava da spreči naciste da se dođu do mehanizma, jer predstavlja uređaj koji može da upravlja vremenom. A to je ono što nacisti upravo žele. U drugom delu filma, mehanizam je podešen na određeni datum i počinje da radi. Otvara se portal i Indijana Džons sa svojim saputnicima i nacistima u avionu prolaze kroz njega. Jirigen je želelo da se vrati na početak II svetskog rata u Siciliju kako bi ubio Hitlera i sam poveo Nemačku u pobedu. Međutim, oni završavaju u 213. godinu pre nove ere u vreme Bitke kod Sirakuze.

#IndianaJones and the Dial of Destiny is now on Digital! Add Indy's final adventure to your movie collection and get access to exclusive bonus content, including a 5-chapter behind-the-scenes documentary. https://t.co/6r7AjzJDSF pic.twitter.com/bKxCrpUH1f

— Indiana Jones (@IndianaJones) August 29, 2023

Oni su dospeli u sasvim drugo vreme, u sred same bitke između Rimljana i Grka. I svojim „zmajevima“, odnosno avionima i puškama uspevaju da zaplaše i oteraju Rimljane. Tamo upoznaju i Arhimeda za koga se ispostavilo da je namerno podesio ovaj datum kako bi ljudi iz budućnosti pomogli Grcima da pobede Rimljane. Ipak, to je samo film i fantazija, a verovatno i poslednja avantura, već sada jako ostarelog, Indijane Džons.

Zanimljivo je to što su kreatori za potrebe filma upotrebili baš ovaj artefakt. To su sigurno uradili sa razlogom. Bronzani Antikitera mehanizam deluje i jeste uređaj koji može da predvidi neke događaje. U ovom slučaju drevni artefakt može da izračuna različite astronomske pojave kada njegov korisnik stavi pokazivač na željeni datum. Možda ipak malo deluje kao naučna fantastika, s obzirom da se radi o artefaktu koji je star 2000 godina!

Otkriće olupine i Antikitera mehanizma

Do otkrića čuvenog mehanizma došlo se slučajno 1901. godine u blizini egejskog ostrva Antikitera u Mediteranskom moru. Grčki ronioci i lovci na sunđere sa ostrva Simi su slučajno naišli na olupinu broda iz 1. veka pre nove ere.

• Olupina broda Antikitera-najpoznatiji brodolom iz drevnog sveta
• Arheolozi su otkrili masivnu mermernu glavu Herkula na olupini broda Antikitera

Podovodna istraživanja započinju već sledeće godine. Veliki rimski brod bio je natovaren umetničkim delima i dragocenim artefaktima iz stare Grčke. Olupina broda je datovana na osnovu pronađenih novčića u 1. vek pre nove ere ( između 86. i 67. godine pre nove ere).

Derek de Sola-Prajs je bio prvi naučnik koji je opširno proučavao funkciju mehanizma, uz pomoć Haralambosa Karakalosa iz Istraživačkog centra Demokritos, Grčka. On je radio više od 30 godina na mehanizmu i na kraju je objavio opsežan izveštaj pod nazivom „Gears from the Greeks“. Derek je izjavio da je „Antikitera mehanizam najstariji dokaz naučne tehnologije koji danas opstaje i potpuno menja naš pogled na drevnu grčku tehnologiju“.

Za šta je služio Antikitera mehanizam?

Drevni astronomski kalkulator je predmet proučavanja od momenta otkrića. Od mehanizma se sačuvala samo jedna trećina. On sadrži set brojčanika i 30 zupčanika. Nijedan drugi, sličan zupčasti mehanizam iz antičkog sveta nije poznat. Tek kasnije, u srednjem veku, takav sistem mehanizma se javlja kod satova.

Uz pomoć CT 2005. godine dekodiran je zadnji deo uređaja, ali je prednji uglavnom ostao nerazjašnjen. Otkriveni su natpisi koji opisuju dnevna i godišnja kretanja Sunca, Meseca i svih pet planeta poznatih u antici. To su Merkur, Venera, Mars, Saturn i Jupiter. Na prednjoj strani mehanizma je veliki brojčanik sa pokazivačima za prikaz položaja Sunca i Meseca, i poluposrebrena kugla za prikaz mesečevih faza. Moguće da je prikazivao i pomračenje Sunca ili Meseca.

Pronađeni grčki natpisi, koji preciziraju složene planetarne periode, su naterali naučnike na nova razmišljanja o radu Antikitera mehanizma. Napravljen je 3D model kako bi rešili milenijumsku zagonetku, kombinujući cikluse iz vavilonske astronomije, matematike iz Platonove akademije i drevnih grčkih astronomskih teorija. I jednim delom su u tome uspeli.

Vrlo je interesantno da se jedan ovakav sofisticirani uređaj našao na brodu, možda je bio ukraden, kao i sav pronađeni tovar na olupini. Pretpostavlja se da ga je izradio Arhimed, neko ko je bio dovoljno maštovit i naoružan znanjem iz mehanike, matematike i astronomije.