Arheologija pod vodom, podvodna arheologija, hidro arheologija, pomorska arheologija, arheologija pomorstva, nautička arheologija, da li su to sve termini za istu naučnu disciplinu?

Postoje bitne razlike između arheologije, podvodne arheologije i arheologije pomorstva.

Arheologija se ne bavi predmetima, ona se, ustvari, bavi ljudima koji su napravili predmete. Proučavajući predmet, arheologija osvetljuje čoveka, tako da nije bitno kakav su predmet arheolozi pronašli, već sta su na osnovu njega saznali. Ukoliko arheolog iskopava predmete, bez da otkriva javnosti informacije o ljudima i kulturama koji su ih proizveli, on se bavi sakupljanjem suvenira.

Više o tome Šta je arheologija?

Podvodna arheologija

Amfore su prva asocijacija na podvodnu arheologiju. Ipak ukoliko amfore nisu pronađene pod vodom, one nisu predmet proučavanja podvodne arheologije, već klasične arheologije. Podvodna arheologija se bavi svim objektima i predmetima koji se nalaze pod vodom, a koji su nastali kao posledica ljudskih aktivnosti, koje je napravio ili izmenio čovek.

Primer podvodne arheologije: Rimska Atlantida – potopljeni antički grad Baja

Ovi objekti i predmeti mogu biti potonuli hramovi, brodovi, avioni, potonule kuće, ulice, posude, oružje, alati.

Arheologija pomorstva

Arheologija pomorstva se bavi materijalnim ostacima, odnosno predmetima i objektima koje je čovek napravio za potrebe pomorstva, brodova, konstrukcijom brodova, lukama, konstrukcijom luka, navigacionim rutama, primorskim i podvodnim predelima koje je čovek menjao za potrebe pomorstva. Ukoliko se ovi objekti nalaze pod vodom, onda se arheologija pomorstva preklapa sa podvodnom arheologijom.

Ukoliko su ovi objekti na kopnu, oni nisu predmet proučavanja podvodne arheologije, već samo arheologije pomorstva. Ipak, zbog prirode okruženja u kome se koriste, predmeti povezani sa pomorstvom se često nalaze pod vodom, pa su samim tim podvodna arheologija i arheologija pomorstva preklapaju.

Brod potonuo u Prvom svetskom ratu je arheološki lokalitet

Tradicionalno je mišljenje javnosti da su podvodni arheološki lokaliteti samo lokaliteti koji imaju veze sa antičkim periodima, sa starom Grčkom ili Starim Rimom. Kada se pomene podvodna arheologija ili arheologija pomorstva auditorijum prvo pomisli na amfore, eventualno antička sidra. Međutim, brodovi potonuli u Prvom svetskom ratu su danas legitimno arheološki lokaliteti. UNESCO je 2001. godine usvojio Konvenciju o zaštiti podvodne kulturne baštine koju je Crna Gora ratifikovala 2008. godine. Konvencijom je propisano da objekti napravljeni ili izmenjeni ljudskom rukom, a koji se nalaze potpuno ili delimično pod vodom stotinu i više godina, su legitimno podvodna kulturna baština, odnosno arheološki lokaliteti i da se u skladu sa tim trebaju poravilno istraživati i zaštititi.

Ronjenje i arheologija

Ipak, i podvodna arheologija i arheologija pomorstva svoj razvoj duguju usavršavanju opreme za ronjenje. Prvi kontakt sa istorijskim predmetima sa morskog dna imali su ribari koji su u svojim mrežama nalazili amfore, kremene alatke, delove brodske konstrukcije. Početkom dvadesetog veka najsenzacionalnija otkrića su na svetlost dana doneli ronioci na sunđere. Oni su i najzaslužniji za formiranje podvodne arheologije i arheologije pomorstva kao naučnih disciplina. Arheolozi su sve do druge polovine dvadesetog veka čekali na kopnu ili na palubama brodova predmete koje su za njih na morskom dnu sakupljali ronioci bez primene arheoloških metoda, bez naučnog razumevanja lokaliteta.

Inovacije u ronilačkoj opremi koje su napravili francuski inženjeri Žak Kusto i Emili Gagnan tokom II svetskog rata omogućile su omasovljenje ronjenja i njegovu primenu u nauci. Američki novinar Piter Trokmorton je na svojim putovanjima po Turskoj od ronilaca, lovaca na sunđere, čuo priču o antičkim predmetima koje oni nalaze na morskom dnu. Obavestio je prijatelja, arheologa, Džordža Basa, koji je napravio prvi tim arheologa koji rone i šezdesetih godine započeo iskopavanja na lokalitetu kod rta Galidonija u južnoj Turskoj. Bio je to prvi projekat u nizu gde je Džordž Bas primenio arheološke tehnike i metode pod vodom. Ovo nije bio samo početak podvodne arheologije i arheologije pomorstva, već i početak promena do tada poznatih istorijskih činjenica.

Od tada se podvodna arheologija i arheologija pomorstva postaju posebne akademske discipline čiji se predmet istraživanja bitni razlikuje od predmeta koji se uče na studijama klasične arheologije. One se danas munjevito razvijaju prateći razvoj tehnologije i izlaze iz okvira tradicionalne metodologije. U digitalnoj eri ovde ove discipline postaju sve multidisciplinarnije i zatevaju od naučnika razvoj različitih veština i primenu inovativnih tehnologija i metoda kako bi se informacije skrivene ispod površine mora donele i predstavile širokoj javnosti.

Moderna tehnologija i arheologija pomorstva u Crnoj Gori

Prepoznavajući priliku za razvoj nove naučne discipline Univerzitet Crne Gore, na Pomorskom fakultetu u Kotoru u okviru Centra za istraživanje, inovacije i preduzetništvo je osnovao Laboratoriju za arheologiju pomorstva kako bi ojačao i poboljšao resurse za sistematska istraživanja i interpretaciju pomorske i podvodne kulturne baštine u Crnoj Gori. Zahvaljujući uspešnoj implementaciji IPA projekta WRECKS4ALL, sufinansiranog od strane EU, prva istraživačka jedinica za ovu naučnu disciplinu je savremeno opremljena za istraživanje podvodne kulturne baštine.

Povezana vest: Podvodne atrakcije Crne Gore kao deo turističke ponude

Misija Laboratorije za arheologiju pomorstva je da osvetli i učini podvodnu kulturnu baštinu Crne Gore dostupnu širokom auditorijumu primenom najmodernije metodologije, inovativnih tehnologija i najviših naučnih standarda za istraživanje, dokumentovanje, interpretaciju i očuvanje pomorske i podvodne kulturne baštine.

Laboratorija za arheologiju pomorstva koristi najsavremenije metode za istraživanje podvodne kulturne baštine. Metodologija je zasnovana na primeni tradicionalnih dokumentacionih tehnika, fotografije i videa, 3D fotogrametrijskih tehnika digitalizacije, tehnika daljinske detekcije multi beam i side scan sonarima, AI, VR i AR tehnologija. U okviru Laboratorije se proizvode digitalne 3D replike lokaliteta podvodne kulturne baštine koji se mogu posetiti u okviru VR showrooma u virtuelnoj relanosti kroz simlaciju ronjenja.