Pre 8.000 godina na teritoriji današnje Srbije živeli su pripadnici starčevačke kulture koji su svoje članove zajednice sahranjivali unutar naselja. Međutim, nekropole nisu pronađene. Arheolozi su do sada pronašli više od 600 starčevačkih naselja, a broj sahrana je neuporedivo mali u odnosu na broj istraženih nalazišta.

U starčevačkoj kulturi, kao i u celom ranom neolitu jugoistočne Evrope, grobovi se retko pronalaze. Iako je dokumentovano više od 600 starčevačkih naselja samo u 15% njih su pronađeni ljudski skeletni ostaci.

Tamo gde su arheolozi otkrili sahrane uglavnom se radi o pojedinačnim sahranama (jedan ili dva pokojnika) u okviru naselja. Pokojnici su sahranjivani blizu naselja, u jamama ili u stambenim objektima, ali i ispod podova kuća (npr. u Lepenskom viru). Sahranjivanje u okviru stambenih objekata moglo je biti obavljeno za vreme upotrebe ili nakon što je određeni objekat prestao da služi za stanovanje. Možda je napuštanje lokaliteta bilo povezano sa misterijom ili tabuima oko smrti?

Starčevačka kultura

U arheološku literaturu, ova kultura, koja je deo kompleksa Starčevo Körös-Criş ranoneolitske kulturne grupe, dobila je naziv prema eponimnom lokalitetu Starčevo kod Pančeva na kome su vršena arheološka iskopavanja 1932. godine.

Starčevački kulturni kompleks na prostoru jugoistočne Evrope obuhvata, osim starčevačke culture Körös u istočnoj Mađarskoj, Cris u Rumuniji, Čavdar-Kremikovci-Karanovo u Bugarskoj i Anzabegovo-Vršnik u Makedoniji. Starčevačkoj kulturi pripadaju naselja otkrivena na tlu južne Mađarske, severne Hrvatske, Vojvodine, Srbije, Kosova, istočne i centralne Bosne i severne Makedonije.

Starčevačka kultura pripada ranom i srednjem neolitu centralnog Balkana i seže do početka kasnog neolita u njenom matičnom području do početka vinčanske kulture (5300/5200-4500. g.p.n.e.).

Na osnovu radiokarbonskih datuma i dosadašnjih publikacija apsolutna hronologija za starčevačku kulturu obuhvatala bi period od 6200 do 5300. godina pre nove ere.

Misterija sahrana u starčevačkoj kulturi

Tela pokojnika su bila u polagana zgrčenom položaju na levom ili desnom boku u ovalnim rakama. Do sada nije otkrivena nikakva veza između pola, starosti i položaja pokojnika. Grobni prilozi su retki. Antropološka analiza je pokazala da su u grobovima žene brojnije od muškaraca i da više od četvrtine skeleta pripada deci. Nekropole starčevačke kulture u kojima bi bili ukopani stanovnici naselja nisu otkrivene ili ih jednostavno nema. Otkrivene su grupne grobnice (Velesnica, Ajmana), među kojima je najzanimljivija ona na arheološkom lokalitetu Vinča-Belo Brdo. Takođe izdvaja se retka dvojna sahrana na lokalitetu Jaričište.

Naime broj pokojnika koji je otkriven tokom arheoloških istraživanja je mali, ali je dovoljan da bi se stvorila opšta slika o pogrebnoj praksi. Opšteprihvaćeno mišljenje istraživača jeste da je intramuralno (u naselju) sahranjivanje tipično za starčevačku kulturu. Ukoliko su starčevci napuštali svoje lokalitete nakon sahranjivanja onda ova pretpostavka pada u vodu.

• Otkriće groba starčevačke kulture na lokalitetu Donja Branjevina
• Praistorijske bebe u Srbiji hranjene specijalno izrađenim kašičicama

Zašto je pronađen tako mali broj pokojnika? Jedan od razloga jeste nedovoljna i ograničena istraženost lokaliteta. Moguće da su samo određeni članovi zajednice bili sahranjivani u naselju, a da su se ostali drugačije sahranjivali? To je za sada još uvek nerešena misterija.

Još jedna zanimljivost jeste ta da nakon starčevačke kulture broj sahrana u vinčanskoj kulturi opada.