Zauvek izgubljena-ranohrišćanska bazilika na Kladenčištu, Bela Palanka

Nesumnjivo jedno od najznačajnijih otkrića tokom izgradnje koridora X bila je ranohrišćanska (6. vek naše ere) bazilika pronađena u Kladenčištu, Bela Palanka. Međutim, crkva je bila na smetnji auto-putu stoga je i zauvek izgubljena.

Tokom izgradnje auto-puta E-75 na arheološkom lokalitetu Kladenčište u Crvenoj Reci kod antičke Remezijane, današnje Bele Palanke otkriveni su ostaci ranohrišćanske bazilike. Zaštitna arheološka istraživanja sprovedena su 2012., a 2014. godine sporilo se o tome šta će se dogoditi sa lokalitetom i crkvom, da bi 2015. godine bilo odlučeno o njenoj sudbini.

Još na samom iskopavanju bilo je jasno da se takvo nalazište ne može jednostavno iskopati i zatrpati i da se mora pronaći rešenje koje više odgovara značaju ovog otkrića. Rešenja je bilo, ali nije imao ko da sluša.

Značaj lokaliteta

Značaj ovog izuzetnog objekta je ogroman, ne samo za region, već i za mnogo širu publiku, jer je sigurno povezan sa razvojem najranijeg hrišćanstva. Preliminarni rezultati materijala datiraju iz 4. veka nove ere, a crkva se upotrebljavala i u 5. i 6. veku nove ere.

Pošto je Konstantin I Veliki rođen u Nišu (Naissus) i potiče sa tog područja, i njegova povezanost sa Milanskim ediktom 313. godine, kada je hrišćanstvo postalo zvanično priznata religija, činili su ovo otkriće još izuzetnijim i važnijim za očuvanje i predstavljanje javnosti. Naravno, plan je propao.

• Rimski lokalitet Panik na dnu Bilećkog jezera
• Srušena pravoslavna crkva iz XVI veka u blizini Trebinja

Pored bazilike, na istom lokalitetu arheolozi su pronašli ostatke iz drugih perioda, iz gvozdenog doba, iz vremena antike i ranog srednjeg veka.

Konačna odluka

Jedno od rešenja za zaštitu i prezentovanje javnosti ovog lokaliteta bilo je da bazilika ostane in situ za posetioce i da se deo auto-puta izmesti ili da se čitava građevina premesti na alternativnu lokaciju i time bi se spomenik kulture sačuvao.

Uprkos značaju ovog lokaliteta i njegove odlične lokacije, kao i stručnom mišljenju i apelima stručnjaka i javnosti, bazilika je 2015. godine konačno prekrivena peskom i preko nje je sagrađen auto-put.

Odobrenje je stiglo od Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture, koji je poništio odluke niškog Zavoda prema kojima je trebalo zaustaviti gradnju i zaštititi nalaz za buduća pokolenja.

Iz zavoda su stizala uverenja da je bazilika sačuvana i da postoje uslovi da se jednog dana u budućnosti konzervira i bude dostupna javnosti, arheolozi kažu da je gradnja prometne saobraćajnice u potpunosti uništila ostatke.

Nažalost, ovo nije jedini lokalitet za koji se zna da je “nestao” zbog izgradnje koridora X. Takođe, uništeni su rimsko naselje iz 2. veka nove ere kod Vranja 2013. godine, a potom još jedna bazilika sa kriptom isto u blizini Bele Palanke 2017. godine.  Verovatno su za ostale prećutali…

Izvor: Heritage i Development-led Archaeology in Serbia: the case of Corridor X