Nakon dva meseca arheoloških iskopavanja u opštini Novi Kneževac, arheolozi su istražili naselje i nekropolu Sarmata iz 3-4. veka. Na lokalitetu su pronađeni i ostaci iz drugih epoha, ali svakako dominiraju nalazi iz sarmatskog perioda.

Zaštitna arheološka istraživanja, sproveo je Međuopštinski zavod za zaštitu spomenika kulture Subotica, na lokalitetu u opštini Novi Kneževac u trajanju od dva meseca. Za postojanje lokaliteta zna se od ranije. On je označen kao Lokalitet 97 u Arheološkoj topografiji Banata.

“Na oko 6 km od Novog Kneževca, na nekadašnjem posedu grofova Talijan, na potesu Veliki salaš, iskopani su 1899. godine nalazi skeletnih ostataka iz grobova, a datovani u vreme Prvog avarskog kaganata (7. vek). Među nalazima iz grobova zabeleženi su jezičci za pojas, okovi za konjsku ormu, par uzengija i ušice od korica mača. Nalazi se čuvaju u Muzeju Vojvodine u Novom Sadu. Kao ostali nalazi iz grobova navode se i vrh koplja, fragmentovani mač, žvale, uzengija i deo pređice. U jednom grobu nađene su i kosti konja. Ovi nalazi su datovani u 10. vek i nalaze se u Narodnom muzeju u Budimpešti. Površinski nalazi skeletnih ostataka na samoj lokaciji zabeleženi su i 1949. godine”, objasnila je Neda Mirković-Marić, rukovodilac istraživanja iz MZZZSK za portal.

Početkom godine firma Login Eko za potrebe radova na ovoj lokaciji, obratila se subotičkom zavodu. MZZSK, uslovio je, zbog postojanja arheološkog lokaliteta na predmetnoj lokaciji, da se pre izvođenja građevinskih radova trebaju isplanirati i obaviti arheološka istraživanja.

“Dosadašnjim iskopavanjima konastatovano je da lokalitet sadrži ostatke života iz više perioda, od bakarnog doba, bronzanog doba, perioda Sarmata, ali i perioda ranog i razvijenog srednjeg veka. Sam lokalitet nalazi se na položaju koji je geografski idealan za naseljavanje, na uzvišenom terenu, neposredno okružen rekom. Potpuno iznenađenje predstavljaju nalazi starčevačke keramike, koji potiču iz sloja u koji su ukopani kasniji objekti i ukazuju na neposrednu blizinu neolitskog naselja”, rekla je Neda.

Naselje i nekropola Sarmata

“U okviru naših iskopavanja istraživani su delovi sarmatskog naselja (3-4. vek), otkriveni su delovi nadzemnih kuća, peći, trapova, kao i otpadnih jama i drugih struktura koje su verovatno imale laku konstrukciju. Nađeni su ostaci jama i rovova iz ovog perioda.”

Iako je ovo naselje imalo nadzemne objekte, brojni su primeri ostataka poluukopanih stambenih objekata “nekad višećelijskih, koji su interpretirani kao stambeni”.

Otkrivena je i sarmatska nekropola iz istog perioda, koja je bila ukopana u naselje iz bakarnog doba.

Posebno se ističu grobovi sa prstenom, odnosno grobnom konstrukcijom oko same rake. Na ovom lokalitetu je pronađen jedan takav sa celim prstenom, a jedan sa delom prstena. Verovatno je da se tu radi o zemljanoj humci, koja se nije sačuvala. Brojni nalazi potiču sa ovih iskopavanja. Što se tiče grobnih nalaza i priloga, u grobovima pokojnika pronađene su bronzane narukvice, perle od staklene paste i ćilibara koje su bile deo nakita, kao i oružje, oruđe, fibule, novčići i keramičke posude.

“Posebno je zanimljiv nalaz dve kauri školjke koje su prešle dug put do našeg sarmatskog naselja u Novom Kneževcu. Ovi nalazi svedoče o živoj trgovini u antičko vreme na našim prostorima kako sa severom, tako i jugom Evrope.”

Nedovoljna istraženost Sarmata u Srbiji

Brojni su nalazi sarmatskih naselja i nekropola u Vojvodini i uglavnom se preko zaštitnih istraživanja otkrivaju.

“Na žalost, za sada nemamo domaće stručnjake koji bi se bavili ovom temom i objedinili dosadašnja istraživanja u jednu obimniju studiju o životu i sahranjivanju Sarmata na našim prostorima. Mnogo više su se ovom temom bavili kolege iz Mađarske”, rekla je Neda.

Pljačkanje grobova u antici je bilo često, s obzirom da su pokojnici bili sahranjivani sa vrednim predmetima.

“Retkost je da se grobovi iz perioda Sarmata nađu netaknuti i neporemećeni. Oni, čini se, nisu imali tabu oko „diranja“ pokojnika, pošto je pljačkanje grobova u to vreme bila redovna praksa. Verovatno se pljačkanje odigravalo u periodu dok je još uvek grobno obeležje postojalo. Tom prilikom su delovi skeleta izvađeni i kasnije razvučeni, pošto su grobovi oštećeni i ponekad su u grobu nađene samo pojedinačne kosti.”

Šta nakon istraživanja?

Nakon arheoloških iskopavanja, bila ona sistematska ili zaštitna, sledi obrada arheološkog materijala i razne fizičko-hemijske analize, kako bi se dobile informacija o ljudima u prošlosti. Nakon toga sledi publikacija i prezentacija istraživanja stručnoj i široj javnosti. Međutim, zaštitna istraživanja su znatno zahtevnija u odnosu na sistematska, jer postoji vremenski rok kada ona moraju biti završena. Sa druge strane, lokalitet koji se istražuje može biti zaštićen kao nepokretno kulturno dobro, a time bi se obezbedili uslovi za njegovo dalje istraživanje.

“Cilj zaštitnih iskopavanja jeste da se u potpunosti istraži i dokumentuje prostor koji će biti ugrožen budućim zemljanim radovima”.

“Dalji koraci koji se tiču ovog projekta jesu analiza i obrada svih nalaza i uzoraka, kao i finalizovanje dokumentacije za koju po zakonu imamo jednu celu godinu. Prilikom ovih iskopavanja uzimani su različite vrste uzoraka, antropološki, uzorci za flotaciju, za apsolutno datovanje, kao i uzorci za analizu intestinalnih parazita, što je trenutno jedno novo polje istraživanja u Srbiji, čije smo protokole pratili.”

“Sa stanovišta zaštite ovaj lokalitet treba utvrditi za arheološko nalazište, pa će dalji koraci biti usmereni na istraživanje granica samog lokaliteta, njegove neposredne okoline i izradu elaborata za proglašenje u nepokretno kulturno dobro”, zaključila je Mirković-Marić.